1. Giriş

Gün geçtikçe artan veri büyüklüğü ve bu büyüklük ile beraber veriye olan önem, ilgi ve ihtiyaç ile yapay zeka teknolojileri kullanımı artmıştır. Gelişmiş ülkelerde yapay zeka destekli robotlar ve otonom sistemleri üretim, askeri, gıda, iletişim, sağlık vb. birçok endüstri kollarında önemli bir rol oynamaktadır. Yapay zeka teknolojilerinin birçok sektörde olması ve dijitalleşme anlamında önemli bir yer edinmesi ile beraber, bu konuda devletler politikalarını ve stratejilerini geleceği göz önüne alarak değişime başlamışlardır. Bu değişimle beraber Japon hükümeti Endüstri 4.0‘dan sonra kendi tasarladıkları Toplum 5.0 (Society 5.0) ile sektörlerdeki yapay zeka uygulamalarının geleceğin merkezinde olduğunu öngörüp, bu felsefeyi çıkarmışlardır [1]. Japonya’da 2035 yılına kadar yapılan tüm işlerin yarısını yapay zekalı robotlar tarafından gerçekleştiriliceği ve yapay zeka pazar payının 2015’te 3,7 trilyon Japon Yeni iken, 2030 yılında 87 trilyon Japon Yeni’ne çıkacağı tahmin edilmektedir [2] . Bu çalışmada Japonya’nın yapay zeka konusunda devlet olarak yaptıkları ve planladıkları strateji, yatırım ve politikaları incelenmiştir.

 

  1. Japonya’nın Yapay Zeka Alanında Genel Durumu

Uluslararası Robotik Federasyonu’na göre, robot endüstrisinde dünyadaki ülkeler arasında en büyük üretici konumunda Japonya vardır. Dünyadaki robotların yaklaşık yarısı Japonya’da üretilmekte ve kullanılmaktadır. Aynı zamanda dünyadaki 4500 robot mühendisinin yarısı Japonyada bulunmaktadır [3]. Dünyadaki araba üretiminin yüzde 30’unu üreten Japonya, son 10-20 yılda robot ve araba endüstrilerine ve donanıma önem verdiği ve diğer ülkelerin yazılım ve yapay zekaya yaptıkları yatırımların artmasıyla beraber şirketler bazında teknoloji liderliklerini diğer ülkelere kaptırmıştır. Bu sebeplerle diğer ülkelere göre Japonya yapay zeka araştırmalarına 30 yıl geç başlandığı ve yapay zekada derin öğrenme kullanımında da geride kaldığı düşünülmektedir. Sadece yapay zeka hakkında yayınlanan makalelerin yüzde 2’si Japonya’dan gelmektedir. Japonya yapay zeka ile ilgili patent başvuru sayısında ABD ve Çin Halk Cumhuriyeti’nin gerisinde kalıyor [4]. Oxford İnsight 2019 raporuna göre ülkelerin yapay zekaya hazır olma durumları sıralamasında Japonya dünya genelinde 10. sırada, asya ülkeleri arasında ise Singapur’dan sonra 2.sırada yer almaktadır [5]

 

Tablo 1. Ülkelerin Yapay Zekaya Hazır Olma Durumları

Kaynak: Oxford Insight, 2019.

Tablo 2. Japonya’nın Sektörlere göre Yapay Zeka Harcamaları

Kaynak: Ernst & Young Institute

 

  1. Yapay Zeka Alanında Alınan Politikalar

28 Temmuz 2017’de Japonya, Yapay Zeka Ağ Toplumu (AI Network Society) Konferansına hazırlık olması için “Uluslararası Yapay Zeka Ar-Ge” kılavuzu yayınlamıştır. Yayınlanan kılavuzun içeriğinde yapay zeka ile benimseyecekleri 5 temel felsefeyi ve 9 ilkeyi belirlemişler [4]. Bu felsefeler şunlardır:

  • İnsan odaklı bir topluma ulaşmak
  • Paydaşlarla uluslarası esnek olmayan yasaları paylaşma
  • Yapay zeka’nın yararları ve riskleri arasında uygun bir denge sağlamak
  • Teknolojik tarafsızlık açısından geliştiricilere aşırı yük yüklemekten kaçınma
  • Yönergeleri düzenli olarak kontrol etme ve gerektiğinde revize etmek

Belirlenen 9 ilke ise şunlardır:

  • İşbirliği ilkesi
  • Şeffaflık ilkesi
  • Kontrol edilebilirlik ilkesi
  • Emniyet ilkesi
  • Güvenlik ilkesi
  • Gizlilik ilkesi
  • Etik ilkesi
  • Kullanıcı yardımı ilkesi
  • Hesap verebilirlik ilkesi

 

  1. Sonuç

Günümüze kadar yapay zeka pazarının bu kadar artması ve gün geçtikçe artarak devam edeceği öngörüsü üzerine, Japon hükümeti durumu diğer ülkere göre geç de olsa farkına varıp, bu farkındalıkla son yıllarda yapay zeka politikalarında çeşitli değişikliklere gittiği görülmektedir. Bunlardan en önemlilerinden birisi ise Toplum 5.0 (Society 5.0)‘dan sonra yapılan yapay zeka stratejileri ile beraber 2017 yılında 5 temel felsefe ve 9 ilkeyi benimseyip açıkladıkları “Uluslararası Yapay Zeka Ar-Ge” kılavuzudur. Japonya’da yapay zeka endüstrisinde iş yapmanın en büyük 2 zorluğu olduğu, bu zorlukların yabancı dil yeteneği bulunan ve yapay zeka alanında çalışmış mühendis geçmişi olan insan kaynağına ulaşamama sorunlarıdır [4]. Robot endüstrisinde bu kadar gelişmiş olan Japonya’nın Tablo 2’de de verilen sektörlere yapılan yatırımın ciddi derecede artmasıyla beraber, bu alanda da dünyanın en büyük üretici olma ünvanını bırakmayacağı ve yapay zeka alanında yapılan politikaları düzenleyip geliştireceği düşünülmektedir.

 

Kaynakça

[1]       F. Yılmaz, “Robotlar Hayatımızda,” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilim. Derg., no. 12, pp. 109–120, Dec. 2018, doi: 10.16947/fsmia.502206.

[2]       S. Eriksson and L. Maths, “Artificial Intelligence in Japan (R&D, Market and Industry Analysis),” 2016. Accessed: Nov. 18, 2020. [Online]. Available: http://www.eubusinessinjapan.eu.

[3]       L. Belova, “Experience of Artificial Intelligence Implementation in Japan,” in E3S Web of Conferences, Mar. 2020, vol. 159, doi: 10.1051/e3sconf/202015904035.

[4]       G. Garcia, “Artificial Intelligence in Japan: Industrial Cooperation and Business Opportunities for European Companies,” pp. 1–104, 2019.

[5]       “Yapay Zeka Stratejileri ve Türkiye,” ULİSA 12, 2020.