Giriş
Dijitalleşme ile birlikte her sektörde yapılan işlerin veya alınan kararların makinelere, otonom cihazlara ve en önemlilerinden biri olan yapay zeka teknolojisi bulunan ürünlere devredilmeye başladığı bu dönemde, devletler artan rekabette kendilerini -özelliklede yapay zeka alanında- çeşitli politikalar almaya ve bu politikaları duruma göre değiştirmeye başlamışlardır. Bu rekabetin içinde olan bir ülkede, dünyadaki en yüksek nüfus sayısına sahip Çin’dir. Çin açıkladığı politikalarla birlikte yapay zeka konusunda dünyaya liderlik etme hedefinin bulunduğunu açıkça ortaya koymakla beraber, bu konuda referans için ABD’nin yapay zeka stratejilerine odaklanmaktadır [1]. Bu çalışmada Çin’in yapay zeka konusunda devlet olarak yaptıkları ve planladıkları strateji, yatırım ve politikaları incelenmiştir.
Çin’in Sektörlere Göre Yapay Zeka Alanında Genel Durumu
Çin’in sektörel anlamda diğer ülkelere göre en büyük avantajları arasında geniş bir nüfusun olması ve çok çeşitli endüstri karması bulunmakla beraber büyük hacimde veri üretme ve pazar sağlama potansiyeline sahiptir [2]. Askeri alanda teknolojilere yapılan yatırımlara bakıldığında, Çin hükümeti 2019 yılında 175 milyar dolarla dünyanın en büyük ikinci askeri bütçesine sahip, ancak harcamaları hala ABD’nin bütçesinin üçte biridir. Çin askeri alanda yapay zeka teknolojilerine yatırımı daha çok yaparakbu alanda ABD’yi geçmeyi amaçlamaktadır [3]. Eğitim alanında ise Çin’de 2004 yılından bu yana 70’den fazla üniversitede yapay zeka ile ilgili ana dallar başlatılmıştır. Çin 2016 yılından itibaren ABD’yi geçerek yapay zeka’da patent başvuru sayısı en çok yapılan ülke konumunda olmasına rağmen 2017 yılında yapay zeka alanında araştırmacı sayısı 18.232, ABD’nin ise 28.536’dır [4]. Yapay Zeka alanında yapılan yatırımların hızlarına baktığımızda ise kuruluştan melek yatırımcıya kadar olan süreç Çin için ortalama 9,73 ay iken, ABD’de ortalama 14,82’dir [1].
Yapay Zeka Alanında Politikalar
OECD raporlarına göre Çin’de yapılan başlıca yapay zeka politikarı ve detayları şunlardır:
3.1 Çin Yapay Zeka Derneği (Chinese Association for Artificial Intelligence)
1981 yılında Çin’de yapay zeka ile ilgili araştırmaları desteklemek amacıyla kurulmuştur.
3.2 İnternet Plus Yapay Zeka Planı İçin 3 Yıllık Rehber (Three-Year Guidance for Internet Plus Artifıcial Intelligence Plan)
2016 yılında Sanayi ve Bilgi Teknolojileri Bakanı (Minister of Industry and Information Technology) tarafından yayınlanan bu rehberde yapay zeka için donanımı geliştirmek ve Çin AI endüstrisinin gelişimini destekleyerek 2018 yılına kadar 15 milyar dolarlık bir pazar oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır [5].
3.3 Derin Öğrenme Milli Mühendislik Laboratuvarı (Natıonal Engineering Laboratory for Deep Learning)
2017 yılında Ulusal Kalkınma ve Reform Komisyonu (National Development and Reform Commission) sorumluluğunda yapay zeka ile ilgili araştırmaları hızlandırmak ve uygulamaları desteklemek amacıyla oluşturulmuştur [6]
3.4 Yapay Zeka Planı İçin Yeni Nesil (The Next Generation for Artificial Intelligence Plan)
2017 yılında Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Konseyi (The State Council for the People’s Republic of China) sorumluluğunda çıkarılan bu plan 3 aşamadan oluşmaktadır [3]
- 2020 yılına kadar yapay zeka endüstrisinde rakiplerle aynı seviyeye gelmek,
- 2025 yılına kadar bazı yapay zeka alanlarında dünya lideri olmak,
- 2030 yılına kadar yapay zeka alanında en iyi merkez olmak.
3.5 Pekin Ulusal Yeni Nesil Yapay Zeka Yenilik ve Geliştirme Pilot Bölgesi (Beijing National New-Generation AI Innovation & Development Pilot Zone)
2019 yılında Bilim ve Teknoloji Bakanlığı (Ministry of Science and Technology) sorumluluğunda yapay zeka teknolojileri alanında hükümetin, akademinin ve endüstrinin yaptıkları çalışmaları koordine ederek yapay zeka ile ilgili yetenekleri, fikirleri ve teorileri geliştirerek platformlar başlatılmasına yardımcı olmak amacıyla oluşturulmuştur (AI Policy – China. (n.d.))
3.6 Ulusal Yeni Nesil Yapay Zeka İstihbarat Yönetim Uzmanlığı Komitesi (National New Generation Artifıcial Intelligence Governance Expert Committee)
2019 yılında Ulusal Yeni Nesil Yapay Zeka Tanıtım Ofisi (National New Generation AI Promotion Office) sorumluluğunda yapay zeka gelişimi ve yönetişim arasındaki ilişkiyi daha etkin bir şekilde koordine ederek yapay zekanın güvenilirliğini sağlamak amacıyla oluşturulmuştur (AI Policy – China. (n.d.)).
3.7 Yeni Nesil Yapay Zeka Yönetiminin İlkeleri – Sorumlu Yapay Zeka (Principles of Next-Generation AI Governance – Responsible AI )
2019 Yılında Bilim ve Teknoloji Bakanlığı (Ministry of Science and Technology) tarafından çıkan bu politika ile içinde uyum, dostluk, adalet, kapsayıcılık, mahremiyete saygı, güvenlik ve kontrol edilebilirlik, paylaşılan sorumluluk, açık işbirliği ve çevik yönetim gibi ilkelere vurgu yapmak amacıyla çıkartılmıştır [6].
Çin’in Sosyal Kredi Sistemi
Bir toplumu insanlar yerine makinelerle kontrol etme ve yönetme fikri ile 2014 yılından itibaren Çin’in belirli bölgelerde yapılmaya başlanan ve 2020 yılının sonuna kadar tüm Çinli vatandaşları kapsaması beklenen bu sosyal kredi sistemi, vatandaşlar ve şirketler hakkında elde edebildiği bütün verileri toplayan, analiz eden, yorumlayan, değerlendiren ve bu değerlendirme sonucu büyük veri, yapay zeka teknolojileri ile bir vatandaşlık puanı oluştup bu puana göre vatandaşlara çeşitli ödüller veya kısıtlamalar sağlanması planlanan bir sistemdir [7]. Kişinin hangi içerikleri izlediği, sosyal medyada devleti eleştiren paylaşımlarda bulunup bulunmadığı, faturaları zamanında ödeyip ödemediği, arkadaşlarının kimler olduğu ve onlarla ne türde bir iletişim ve etkileşimde bulunduğu, ailesini ne sıklıkla ziyaret edip etmediği vb. durumlara göre kişinin puanı hesaplanıyor. Hesaplanan puana göre yaptırımlara örnekler vermek gerekirse; iyi puana sahip vatandaşlar daha hızlı vize başvurusu, kredi alımı için daha düşük faiz oranı verilmesi, meslek hayatında daha hızlı terfi etme ve iyi iş teklifleri alma vb. avantajlara sahip olmaları planlanmıştır. Düşük puana sahip vatandaşlara, internet hızının düşürülmesi, bazı restorantlara sınırlı erişimin olması, kredi çekme yasağı, devlet dairelerinende olan başvuruların reddedilmesi gibi cezalandırmalar planlanmıştır [7].
Görsel 1. Çin Sosyal Kredi Sistemi
Kaynak: Fabian Westerheide 2020
Sonuç
Yapay Zeka ile ilgili devletlerin planladıkları ve uygulamaya koydukları çeşitli stratejileri daha başarılı uygulamak için çıkardıkları politikaları incelediğimizde en rekabetçilerinden birisi Çin’in politikalarıdır. 2016 – 2020 arasında çıkardıkları politikaları incelediğimizde hedefleri bu alanda dünya lideri olmaktır. Bu hedef içinde çoğunlukla ABD ile rekabet içerisindedir. Çıkardıkları politikalardan en iddialı ve tartışmaya açık olan politikası ise “Sosyal Kredi Sistemi” dir. Yapay zekanın çeşitli etik kuralları ve ilkelerini incelediğimizde, sosyal kredi sisteminin bu ilkelerle zıt düşen yanları mevcuttur. Bu sistemin gizlilik, şeffaflık, hesap verilebilirlik, güvenlik, etik vb. ilkeleri gözeterek mi uygulandığı büyük bir soru işaretidir.
Kaynakça
[1] J. Ding, “Deciphering China’ s AI Dream,” no. March, pp. 1–44, 2018. [2] Y. Kathawala and P. Walter, “Artificial Intelligence: Implications for China,” Int. J. Comput. Appl. Technol., vol. 2, no. 3, pp. 191–197, 2017, doi: 10.1504/IJCAT.1989.062682. [3] H. Roberts, J. Cowls, J. Morley, M. Taddeo, V. Wang, and L. Floridi, “The Chinese approach to artificial intelligence: an analysis of policy, ethics, and regulation,” 2020. doi: 10.1007/s00146-020-00992-2. [4] R. Bal and I. Gill, “Policy Approaches to Artificial Intelligence Based Technologies in China, European Union and the United States,” 2020. [5] P. Triolo, S. Val-, and E. Group, “China embraces AI : A Close Look and A Long View China ’ s Artificial Intelligence Revolution : Understanding Beijing ’ s Structural Advantages,” no. December, pp. 1–13, 2017. [6] T. Cooperation, “Next Generation Artificial Intelligence Development Plan,” China Sci. Technol. Newsl., no. 17, 2017. [7] N. Topcu, “Sosyal Kredi Sisteminin Geçmişi, Bugünü ve Geleceği,” Oct. 2020. Accessed: Nov. 22, 2020. [Online]. Available: https://dergipark.org.tr/en/pub/johass/739447. [8] AI Policy – China. (n.d.). Future of Life Institute, Erişim 21 Kasım 2020, from https://futureoflife.org/ai-policy-china/ [9] (Organization for Economic Co-operation and Development Artificial Intelligence PolicyObservatory [OECD.AI], 2020) , https://oecd.ai/dashboards/countries/China
